: بررسی اثر تنش خشکی پایان دوره ی رشد برعملکرد، اجزاء عملکرد و برخی صفات مورفو فیزیولوژیک ژنوتیپ های گندم آبی (titicum aestivum l.)

این تحقیق به منظور ارزیابی بیست و یک ژنوتیپ گندم نان از نظر تحمل به خشکی با استفاده از شاخص های مقاومت به خشکی، صفات فیزیولوژیکی، مورفولوژیکی و آزمون جوانه زنی اجرا گردید. همچنین ژنوتیپ های مذکور از نظر قابلیت انتقال مجدد مواد ذخیره ای ناشی از فتوسنتز قبل از گل دهی از اندام های گیاه به دانه مورد بررسی قرار گرفتند. تمامی آزمایش ها در مزرعه تحقیقاتی و آزمایشگاه های گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی دانشگاه رازی کرمانشاه انجام شد. آزمایش مزرعه ای در دو سال زراعی (87-1386 و 88-1387) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و در دو شرایط بدون تنش و تنش خشکی آخر فصل انجام شد. تیمارهای مورد بررسی در آزمون جوانه زنی ترکیبات فاکتوریل 21 ژنوتیپ مورد مطالعه و 4 سطح تنش خشکی (صفر، 4/0-، 8/0- و 2/1- مگاپاسکال) ایجاد شده با استفاده از پلی اتیلن گلایکول 6000 بودند. این آزمایش در قالب طرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. براساس نتایج تجزیه های آماری ژنوتیپ های مورد بررسی از نظر اکثر صفات فوق دارای تنوع قابل ملاحظه ای در شرایط تنش و بدون تنش بودند. نتایج حاصل از تجزیه همبستگی نشان داد که شاخص تحمل خشکی (sti)، شاخص میانگین هندسی (gmp) و شاخص میانگین حسابی (mp) برای شناسایی ژنوتیپ های با عملکرد بالا در هر دو شرایط تنش و بدون تنش مناسب هستند. در شرایط مطلوب رطوبتی ژنوتیپ های kayson/glennson//attila، cham//ptzniska/vt1556-170wrb856، pastor/3/vorona/con79//kauz در شرایط تنش خشکی ژنوتیپ های cham//ptz niska/vt 1556-170 wrb856، omid//h7/4/839/3/omid/tdo/5/40-71-23، snb”s”//emu”s”/tjb84-1543/3/falat و pastor/3/vorona/con79//kauz بیشترین میزان عملکرد را داشتند. نتایج تجزیه واریانس مرکب برای دو سال در دو مکان تنش و بدون تنش نشان داد که عملکرد دانه، شاخص برداشت و صفات فنولوژیکی تحت تاثیر خشکی بعد از گرده افشانی قرار گرفتند. براساس شاخص های مقاومت به خشکی و صفات مورد بررسی ژنوتیپ های cham//ptz niska/vt 1556-170 wrb856، pastor/3/vorona/con79//kauz ، omid//h7/4/839/3/omid/tdo/5/40-71-23 و site//mo//4//nac/th.ac//3*pvn/3/mirlo/buc به عنوان ژنوتیپ های متحمل به خشکی شناسایی شدند. ژنوتیپ های مورد نظر برای صفات مرتبط با انتقال مجدد از تنوع قابل ملاحظه ای برخوردار بودند. ژنوتیپ های snb”s”//emu”s”/tjb84-1543/3/falat و site//mo//4//nac/th.ac//3*pvn/3/mirlo/buc از نظر صفات مرتبط با انتقال مجدد ساقه و ژنوتیپ pbw343*2/khvaki نیز از نظر صفات مرتبط با انتقال مجدد سنبله در شرایط تنش از سایر ژنوتیپ ها برتر بودند. در صفات اندازه گیری شده مربوط به روند رشد گیاه، ژنوتیپ های cham//ptz niska/vt 1556-170 wrb856، pastor/3/vorona/con79//kauz و site//mo//4//nac/th.ac//3*pvn/3/mirlo/buc در صفات شاخص سطح برگ، سرعت رشد محصول و سرعت رشد نسبی بالاترین مقادیر را در هر دو محیط رطوبتی کسب کردند. نتایج حاصل از بررسی صفات در آزمون جوانه زنی نشان داد که با افزایش شدت تنش خشکی صفات مرتبط با جوانه زنی بذر کاهش یافتند. با توجه به نتایج بدست آمده در آزمون جوانه زنی، ژنوتیپ های omid//h7/4/839/3/omid/tdo/5/40-71-23، cham//ptz niska/vt 1556-170 wrb856، inqalab91*2/tukuru(29) و pastor/3/vorona/con79//kauz به علت دارا بودن مقادیر بالاتر gsi به عنوان ژنوتیپ های متحمل در مرحله جوانه زنی شناسایی شدند. این ژنوتیپ ها در شرایط مزرعه نیز از تحمل به خشکی بالایی برخوردار بودند. به طور کلی ژنوتیپ های شماره cham//ptzniska/vt 1556-170 wrb856، pastor/3/vorona/con79//kauz و site//mo//4//nac/th.ac//3*pvn/3/mirlo/buc از نظر شاخص های مقاومت به خشکی، عملکرد ، صفات مرتبط با انتقال مجدد ساقه و تحمل به تنش در مرحله جوانه زنی به عنوان ژنوتیپ های متحمل به خشکی شناخته شدند.